Λίγα συμπληρωματικά στοιχεία σχετικά με το κείμενο «Δεσποινίς μετά Γαλλικών και πιάνου» από το ψηφιοποιημένο αρχείο της Φ.Ε.: Αρσάκεια σχολεία και γαλλική γλώσσα /Quelques renseignements complémentaires au document “Demoiselle douée en français et piano” de P. Atsavé
En joignant le contenu précis du
document de l’historienne de Filekpédeftiki, Mme P. Atsavé, intitulé “Demoiselle
douée en français et piano”, nous aimerions répertorier certains détails
intéressants concernant le français, extraits des actes numériques du Bureau
Administratif pendant les 50 premières années du fonctionnement des écoles
Arsakeion. L’élément commun autour de ces détails : le souci et le soin de
tous les membres du BA pour un enseignement efficace du français et la pratique
des élèves à son usage. Embaucher le personnel approprié ainsi que proposer les
manuels didactiques suffisants à ce but ont toujours constitué une priorité,
dès les premières années du fonctionnement de tous les établissements.
En janvier 1843, des inquiétudes sont
déjà exprimées vu du fait que “les filles n’ont pas tellement réussi en cette langue”. A une époque où les enseignants de langue
étrangère et les manuels scolaires étaient plus ou moins rares et
l’apprentissage des langues était considéré comme un luxe, les élèves de nos
écoles n’avaient ni le temps ni les bouquins pour progresser en français, d’où
l’inquiétude des membres du Bureau Administratif. En février de cette même
année sont pour la première fois fixés les termes et les conditions d’embauche
d’une enseignante Française, dont les devoirs consistaient sauf l’enseignement
de la langue en surveillance des travaux d’ aiguille et du bon comportement des
élèves ainsi qu’accompagnement aux promenades pour y faire également la
pratique de la langue. Il est aussi question d’un accord sur la rémunération de
la professeure Française pour son déplacement en francs. Au mois de décembre de 1843, on cite une note
de remerciements à Mme De Ajan à Paris pour le don de Tablettes Grammaticales à
Arsakeion, ainsi que la décision d’achat de 500 manuels et autres bouquins francophones
indispensables à l’enseignement de la langue.
En septembre 1847, le Bureau
Administratif prie la Directrice à communiquer elle-même avec les élèves en
langue française pour qu’elles fassent une meilleure pratique de leur
apprentissage. En août 1849 on apprend qu’une institutrice de français est
nommée à Arsakeion, obligée de loger dans l’établissement et exercer les
filles-voire les élèves- à l’usage oral du français. Au mois de novembre 1859,
nous lisons à propos d’une demande d’achat de livres de grammaire et de morale
par le professeur de français, Monsieur Plagare, pendant qu’on commande à
Marseille des livres de musique pour les élèves. En janvier 1860, on est
informé que Filekpédeftiki Etéria se procure pour ses élèves des livres
francophones et plus particulièrement « Télémaque », la méthode
Olédof, « Esther ou Atalia », la grammaire Sapsalis ainsi que des
romans de moralité comme d’habitude à cette époque.
En Avril 1868, le vice-président de
Filekpédeftiki Etéria observe que “le français n’est
pas correctement et suffisamment enseigné à l’établissement” et
propose que la professeure Française loge auprès des élèves pour qu’elles
puissent s’exprimer le plus possible en français. En cette même année, le
président du Comité des Ecoles, Monsieur Kontogonis, propose l’embauche de cinq
surveillantes Françaises (trois Suisses) ou Grecques ayant un niveau de
français très élevé pour chaque classe pour que les élèves s’exercent et
progressent beaucoup plus en français ainsi que pour les surveiller aux travaux
d’aiguille. Pour les trois Suisses finalement embauchées, l’achat de leur
billet en deuxième classe dans les bateaux de la société Francinet est prévu.
Quand, en 1871, la convention des Suisses était terminée, on a proposé, afin de
ne pas faire reculer l’enseignement du français, d’embaucher cinq surveillantes
de Paris.
En octobre 1872, Monsieur Kamviolis
fait auprès de Filekpédeftiki Etéria un don de 100 abécédaires francophones
pour les élèves démunies. En août 1874 un débat a été lancé autour du nombre
des classes du français et si elles seront autant que celles du grec. En janvier 1875 le président du Comité des
Ecoles et des Bouquins, Monsieur Mitsopoulos a déclaré au Bureau que les filles
attendent la pièce théâtrale lors de la soirée masquée et que l’organisation de
celle-ci est approuvée, constituant en même temps pour les élèves une
distraction et une pratique de la langue française. En cette même année, on
apprend également, qu’on a mis l’accent sur l’utilisation du français quant au contact
des surveillantes avec les élèves afin qu’elles le pratiquent davantage. En
Avril 1877, on décide et approuve la séparation des élèves en français par niveau,
“selon leurs capacités et indépendamment des autres cours”, voire
une classification selon le niveau de compétence langagière. Lors d’une
discussion du Bureau sur les raisons pour lesquelles le niveau du français des
élèves aux écoles est loin du souhaitable, les membres se mettent à la
recherche des causes selon la question : le souhaitable dépasse-t-il en
effet le possible ? Ils aboutissent à la conclusion que les élèves de
Filekpédeftiki Etéria ne peuvent pas concurrencer les cours de français à
domicile ou ceux des écoles Confessionnelles où le français constitue une
matière principale et les autres ne sont que des “corvées”. En
septembre de cette année, le Comité exprime l’opinion que les enseignants
devraient aussi parler le grec, sauf le français, pendant que, un peu plus
tard, on est informé que la grammaire officielle est celle de Desrues tandis
que celle de Kontopoulos est supprimée même s’il a été lui-même professeur à
Arsakeion.
En août 1878 un long débat a de
nouveau lieu lors de la réunion du Bureau Administratif concernant le fait de
la connaissance ou pas du grec par les professeurs du français. A ce but, on a
décidé que les professeurs de français maîtrisent la grammaire de toutes les
deux langues et aient une licence d’enseignement de la part du gouvernement
hellénique.
En 1888 on commande à Paris 150
livres de Bruno, (“Le tour de la France”) et
Blanchet (“Biographie des hommes illustres”) et en
plus 200 exemplaires du Syllabaire Regimbau et de la Grammaire de l’Enfance de
M. Lectair et M. C. Rouzé. Enfin, en juin 1882, le programme d’études de
Arsakeion à Corfu est mis en place, selon lequel “L’apprentissage
des mœurs” de Karasoutsas et la Grammaire Desrues sont cités comme
les manuels principaux à l’enseignement de la langue française aux élèves.
Dr Nelly Pappa
Proviseure 2e Lycée, Psychiko
Κείμενο πρωτοτύπου:
Λίγα συμπληρωματικά
στοιχεία σχετικά με το κείμενο «Δεσποινίς μετά Γαλλικών και πιάνου» από το
ψηφιοποιημένο αρχείο της Φ.Ε.: Αρσάκεια σχολεία και γαλλική γλώσσα
Η
διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας εισήχθη από την πρώτη στιγμή στο ωρολόγιο πρόγραμμα
των σχολείων της Φ.Ε. ως αναπόσπαστο στοιχείο της «αρμόζουσας αγωγής» για τις
μαθήτριες του Αρσακείου. Συμπληρωματικά προς το κατατοπιστικό κείμενο της
ιστορικού της Φ.Ε. κ. Π. Ατσαβέ με τίτλο «Δεσποινίς μετά Γαλλικών και πιάνου»,
σταχυολογούμε ορισμένες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες σχετικά με τα γαλλικά από τα
ψηφιοποιημένα πρακτικά των Δ.Σ. τα πρώτα 50 περίπου χρόνια λειτουργίας των
Αρσακείων Σχολείων. Συνισταμένη των λεπτομερειών αυτών η έννοια και φροντίδα
των Δ.Σ. για αποτελεσματική διδασκαλία της γλώσσας και για εξάσκηση των
μαθητριών στη χρήση της. Η εξασφάλιση κατάλληλου διδακτικού προσωπικού καθώς
και εγχειριδίων αποτελούσε σταθερό μέλημα μέσα στα πρώτα χρόνια λειτουργίας των
Αρσακείων Σχολείων.
Τον
Ιανουάριο του 1843, εκφράζονται ήδη ανησυχίες για τη διδασκαλία της γαλλικής,
καθόσον «τα κοράσια δεν ευδοκίμησαν εις την γλώσσαν ταύτην». Σε μία εποχή όπου ξενόγλωσσοι
εκπαιδευτικοί και εγχειρίδια ήταν ούτως ή άλλως σπάνια και η γλωσσομάθεια
αντιμετωπιζόταν ως πολυτέλεια, οι μαθήτριες των Αρσακείων Σχολείων δεν είχαν
βιβλία ούτε και πολύ χρόνο για να προοδεύσουν στα γαλλικά, εξού και οι
ανησυχίες μελών του Δ.Σ.. Τον Φεβρουάριο του ιδίου χρόνου μπαίνουν όροι και
προϋποθέσεις διορισμού Γαλλίδας καθηγήτριας, τα καθήκοντα της οποίας θα
περιελάμβαναν εκτός από τη διδασκαλία της γλώσσας, εποπτεία στα χειροτεχνήματα
και στην ευταξία των μαθητριών, καθώς και περίπατο μαζί τους ώστε να γίνεται
εξάσκηση στα γαλλικά. Αναφέρεται δε συμφωνία για τα οδοιπορικά της Γαλλίδας
καθηγήτριας σε γαλλικά φράγκα. Τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους, αναφέρεται
ευχαριστήριο σημείωμα προς την κυρία Δε Αζάν στο Παρίσι για την δωρεά Tablettes Grammaticales στο Αρσάκειο, καθώς και απόφαση αγοράς
500 γαλλικών βιβλίων και άλλων διδακτικών εγχειριδίων απαραίτητων για τη
διδασκαλία της γλώσσας.
Τον
Σεπτέμβριο του 1847, το Δ.Σ. απευθύνει παράκληση στην Διευθύντρια να
συνδιαλέγεται η ίδια γαλλιστί με τις μαθήτριες, ώστε να εξασκούνται στη γλώσσα.
Τον Αύγουστο του 1849, μαθαίνουμε ότι διορίστηκε δασκάλα γαλλικών στο Αρσάκειο
με την υποχρέωση να μένει στο «κατάστημα» και να γυμνάζει στην γαλλική ομιλία
τα κοράσια, δηλ. τις μαθήτριες. Τον Νοέμβριο του 1859, διαβάζουμε για την
αίτηση αγοράς βιβλίων γραμματικής και ηθικής από τον δάσκαλο γαλλικών κύριο
Πλαγκάρ, ενώ ταυτόχρονα παραγγέλλονται μουσικά βιβλία για τις μαθήτριες στη
Μασσαλία. Τον Ιανουάριο του 1860, πληροφορούμαστε ότι η Φ.Ε. προμηθεύεται για
τις μαθήτριές της γαλλικά βιβλία και πιο συγκεκριμένα τον «Τηλέμαχο», τη μέθοδο
Ολεντόφ, την «΄Εστερ ή Αταλία», τη γραμματική Σαψάλη, καθώς και ηθικά διηγήματα
κατά τη συνήθεια της εποχής.
Τον
Απρίλιο του 1868, ο Αντιπρόεδρος της ΦΕ παρατηρεί ότι η γαλλική δε «μανθάνεται
αρκούντως εις το κατάστημα» και προτείνει η Γαλλίδα δασκάλα να μένει μαζί με
τις μαθήτριες ώστε να μιλούν όσο το δυνατόν περισσότερο στα γαλλικά. Τον ίδιο
χρόνο ο της Επιτροπής Σχολείων κ. Κοντογόνης προτείνει για την καλύτερη
εκμάθηση της Γαλλικής να διοριστούν πέντε Γαλλίδες επιμελήτριες (οι τρεις να
είναι Ελβετίδες) ή Ελληνίδες με πολύ καλό επίπεδο γαλλικών για κάθε τάξη και να
μιλάνε γαλλικά στις μαθήτριες, ενώ παράλληλα να είναι υπεύθυνες για τα
εργόχειρα. Για τις τρεις Ελβετίδες που τελικώς προσελήφθησαν προβλέπεται δαπάνη
για το εισιτήριό τους στη δεύτερη θέση των ατμοκίνητων πλοίων της εταιρείας
Φρασινέ. Όταν το 1871 έληξε η σύμβαση των Ελβετίδων, προτάθηκε, για να μην
παραμεληθεί η γαλλική, να προσληφθούν πέντε επιμελήτριες από το Παρίσι.
Τον
Οκτώβριο του 1872, ο κ. Καμβιόλης χαρίζει στη ΦΕ 100 γαλλικά αλφαβητάρια για
τις φτωχές μαθήτριες. Τον Αύγουστο του 1874, ξεκίνησε συζήτηση στο Δ.Σ. για το
αν οι τάξεις των γαλλικών θα είναι όσες και όπως οι τάξεις των ελληνικών. Τον
Ιανουάριο του 1875, ο της Επιτροπής Σχολείων και Βιβλίων κ. Μητσόπουλος δήλωσε
στο Δ.Σ. ότι τα κορίτσια περιμένουν τη θεατρική παράσταση στην αποκριάτικη
εσπερίδα και ότι εγκρίνεται η οργάνωση της παράστασης αυτής, που συνιστά
ταυτόχρονα διασκέδαση και εξάσκηση στα γαλλικά για τις μαθήτριες της ΦΕ.. Τον
ίδιο χρόνο μαθαίνουμε ότι δόθηκε έμφαση στο να μιλούν οι επιμελήτριες στις
μαθήτριες στα γαλλικά, ώστε να εξασκούνται στη χρήση της γλώσσας. Τον Απρίλιο
του 1877, εγκρίνεται και αποφασίζεται να γίνουν χωριστές τάξεις γαλλικών «κατά
τας δυνάμεις των μαθητριών ανεξαρτήτως των άλλων μαθημάτων», δηλ.
δημιουργούνται τάξεις με βάση το επίπεδο της γλωσσικής κατάκτησης. Σε συζήτηση
μεταξύ του Δ.Σ. σχετικά με το γιατί το επίπεδο γαλλικών δεν είναι το επιθυμητό
στα Αρσάκεια, τα μέλη του Δ.Σ. προβαίνουν σε αναζήτηση αιτίων βάσει του
ερωτήματος: μήπως το επιθυμητό υπερβαίνει το δυνατό; Καταλήγουν ότι δεν μπορούν
οι μαθήτριες της ΦΕ να ανταγωνιστούν όσες κάνουν γαλλικά στο σπίτι ή στα
σχολεία των αδελφών του Ελέους, όπου τα γαλλικά συνιστούν βασικό μάθημα και τα
άλλα απλώς «πάρεργα». Τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους εκφράζεται από την
Επιτροπή η γνώμη οι διδάσκοντες τα γαλλικά να γνωρίζουν και ελληνικά, ενώ λίγο
αργότερα πληροφορούμαστε ότι επίσημη γραμματική για τα γαλλικά είναι ήδη αυτή
του Desrues, εξού και
δεν εγκρίνεται η γραμματική Κοντόπουλου, καίτοι αυτός ήταν καθηγητής στο
Αρσάκειο.
Τον
Αύγουστο του 1878, γίνεται πάλι μακρά συζήτηση στο Δ.Σ. σχετικά με το αν οι
καθηγητές γαλλικών πρέπει να ξέρουν και ελληνικά ή όχι. Αποφασίστηκε συναφώς οι
καθηγητές γαλλικών να είναι κάτοχοι και των δύο γλωσσών γραμματικώς και να
έχουν διδασκαλικό δίπλωμα από την ελληνική κυβέρνηση. Επίσης, αποφασίστηκε να
υπάρχουν χωριστές τάξεις για τα γαλλικά σε σχέση με τις τάξεις των ελληνικών.
Το
1888 παραγγέλλονται στο Παρίσι 150 βιβλία των Bruno (“Le tour de la France”) και Blanchet (“Biographies des hommes illustres”) και επιπλέον 200 αντίτυπα του Syllabaire Regimbau και της Grammaire de l’ enfance των M. Lectair και M.C. Rouzé. Τέλος, τον Ιούνιο του 1882
παρατίθεται το πρόγραμμα σπουδών του Αρσακείου Κέρκυρας, όπου αναφέρεται η
«Χρηστομάθεια» του Καρασούτσα και η Γραμματική Desrues ως βασικά εγχειρίδια για τη διδασκαλία
της γαλλικής γλώσσας στις μαθήτριες.
Δρ Νέλλη Παππά
Διευθύντρια Β' Αρσακείου Λυκείου Ψυχικού